Welke neurobiologische en psychotherapeutische interventies zijn aangewezen?

Richtlijn detectie en behandeling van suïcidaal gedrag

Vaak komt suïcidaliteit samen voor met andere psychische problemen, maar het moet ook specifiek behandeld worden. Een goede opvang en behandeling van suïcidale personen is van cruciaal belang om suïcidaal gedrag te voorkomen.

De richtlijn rond detectie en behandeling van suïcidaal gedrag en de bijhorende e-learningwebsite SP-reflex bevatten aanbevelingen voor het behandelen van suïcidaliteit. Op deze pagina worden kort de belangrijkste elementen aangehaald.

Naar de richtlijn

Naar de e-learning

Behandelplan en behandelsetting

Een behandelplan is een plan dat de hulpverlener bij aanvang van de behandeling in samenspraak met de suïcidale persoon (en mogelijks ook naasten) opmaakt. In dit plan omschrijf je de huidige suïcidale toestand en hulpvraag van de persoon; de behandelsetting en de geplande interventies. Daarnaast vermeld je hoe naasten betrokken worden en welke follow-up interventies gepland worden.

Wanneer men een opname overweegt, is het essentieel om de voordelen af te wegen tegen de nadelen, in dialoog met de betrokkene en eventuele naasten. Een opname is geen garantie dat de persoon geen suïcide zal plegen. Bovendien kan een opname stigmatiserend werken, afhankelijkheid van hulpverlening creëren of het suïciderisico doen toenemen. Opname moet dus enkel gezien worden als een noodzakelijk middel om een crisis te overbruggen en iemand tijdelijk te beschermen.

Volgende factoren moeten in overweging genomen worden bij de vraag naar opname:

De ernst van de suïcidale gedachten en plannen
De aanwezigheid van een ernstige psychische of fysische problematiek en zorgbehoeften
Persoonskenmerken (bv. impulsiviteit, agitatie, oordeelsvermogen, autonomie, houding t.o.v. hulpverlening)
Beschikbaarheid en draagkracht van het steunsysteem

In uitzonderlijke gevallen kan worden overgegaan tot gedwongen opname. Dit kan enkel overwogen worden indien de betrokkene (bij wie de suïcidedreiging als zeer ernstig werd ingeschat) elke vorm van hulpverlening afhoudt.

Bij het vaststellen van het behandelplan en de behandelsetting is het belangrijk om ook stil te staan bij eventuele transfermomenten tussen en binnen zorgorganisaties. Het is belangrijk om lokale samenwerkingsafspraken te maken om de (na)zorg van de suïcidale patiënt te continueren en te verbeteren. De zorgprocessen voor suïcidale personen zouden naadloos op elkaar moeten aansluiten.

Risicoformulering

Om het suïciderisico van een persoon in te schatten, te formuleren en te delen met andere betrokken hulpverleners, kan vertrokken worden van onderstaand sjabloon. Het doel daarbij is niet om gedrag te voorspellen, maar wel om communicatie en samenwerking tussen hulpverleners, hulpvragers en naasten te bevorderen. Het sjabloon werd ontwikkeld in het kader van de richtlijn 'Detectie en behandeling van suïcidaal gedrag' en verder uitgewerkt door VLESP in juli 2019.

Sjabloon risicoformulering

Safety planning

Een safety plan (ook wel veiligheidsplan, crisisplan of signaleringsplan genoemd), is een plan dat je als hulpverlener samen met de suïcidale persoon kan opstellen om een mogelijke crisis beter te overbruggen. Een safety plan is gebaseerd op cognitief therapeutische technieken en omvat meestal volgende componenten: waarschuwingssignalen, coping strategieën, protectieve factoren, hulpbronnen en het veilig maken van de omgeving.

Naar het Safety plan

Interventies

Neurobiologische interventies

Gezien de sterke link tussen suïcidaliteit en psychiatrische stoornissen kunnen neurobiologische interventies (waaronder psychofarmaca), die bedoeld zijn voor de behandeling van deze stoornissen ook bijdragen aan de behandeling van suïcidale personen en een effect hebben op de suïcidaliteit. Er is echter slechts in beperkte mate gecontroleerd onderzoek verricht naar het effect van medicatie op suïcidaliteit.

Aangezien medicatie kan gebruikt worden als middel om zelfmoord te plegen is het essentieel dat er met de persoon en de omgeving duidelijke afspraken worden gemaakt over medicatiebeheer en medicatie-inname, zeker wanneer er sprake is van acute suïcidaliteit. Het is aan te raden om bij het voorschrijven van medicatie aan suïcidale personen rekening te houden met drie belangrijke factoren: het effect van de medicatie op de onderliggende psychiatrische stoornis, het specifieke effect van de medicatie op suïcidaliteit en de toxiciteit van het middel bij een overdosis.

Voor de behandeling van suïcidaal gedrag zijn (onder bepaalde voorwaarden en bij bepaalde doelgroepen) volgende neurobiologische interventies werkzaam gebleken: antidepressiva, electro-convulsietherapie, clozapine, lithium en recent ook ketamine.

Psychotherapeutische interventies

Wetenschappelijke onderbouwing voor de effectiviteit van psychotherapie voor de reductie van suïcidaal gedrag is eerder beperkt. Een meta-analyse van verschillende psychotherapeutische interventies toonde dat deze therapieën de kans op toekomstig zelfbeschadigend gedrag met gemiddeld 32% verlagen. Meer specifiek werd effectiviteit gevonden voor volgende therapeutische strekkingen in de preventie van zelfbeschadigend gedrag en/of suïcidepogingen bij volwassenen:

Cognitieve (gedrags)therapie
Dialectische gedragstherapie
Probleemoplossingtherapie of oplossingsgerichte therapie

Het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) deed recent onderzoek naar het effect van twee groepstrainingen voor suïcidale personen: op mindfulness gebaseerde cognitieve therapie en 'Toekomstgerichte Training'. Deze trainingen bleken effectief te zijn voor de reductie van suïdale gedachten en de implementatie ervan in Vlaanderen wordt momenteel voorbereid.

Meer over de groepstrainingen

Deze tools kunnen helpen

Volgende online tools werden ontwikkeld voor personen met zelfmoordgedachten. Deze tools kunnen samen met de betrokkene gebruikt worden tijdens de therapie en/of daarbuiten. Ze zijn geen op zichzelf staande behandelingen, maar kunnen gebruikt worden als hulpmiddel om de persoon te leren omgaan met zijn of haar suïcidale gedachten.

Think Life

Think Life is een online zelfhulpcursus die je helpt om beter te leren omgaan met je zelfmoordgedachten.

Meer lezen

BackUp

De app BackUp biedt houvast bij zelfmoordgedachten en helpt een crisis te overbruggen

Meer lezen

On Track Again

De mobiele applicatie On Track Again helpt jongeren opnieuw op weg na een zelfmoordpoging.

Meer lezen

Safety Plan

Een safety plan of veiligheidsplan helpt je om in zes stappen een crisis te overbruggen.

Meer lezen

Professionele hulp vinden

Je voelt je niet goed in je vel en vreest dat je er zelf niet uit zal geraken? Verschillende mensen staan klaar om te luisteren en samen mogelijkheden te verkennen.

Meer lezen

Help! Mijn kind denkt aan zelfmoord

Een website met informatie en tips voor ouders rond het omgaan met de zelfmoordgedachten van hun kind.

Meer lezen

Nood aan ondersteuning?

Kom je in contact met een suïcidale persoon en wil je graag even afstemmen over de aanpak? Dan zijn er twee mogelijkheden:

ASPHA

Je bent bezorgd om een patiënt en je wil zo snel mogelijk met iemand hierover praten? Dan kan je terecht de ASPHA hulplijn. ASPHA staat voor Advies SuïcidePreventie voor Huisartsen en Andere hulpverleners. Je kan er terecht voor advies over het begeleiden van suïcidale personen, hun omgeving en nabestaanden van zelfdoding.

Suïcidepreventiewerking van de Centra voor Geestelijke Gezondheid

Voor minder urgente vragen of voor vragen die gelinkt zijn aan een bepaalde provincie of regio kan je voor een telefonisch of online consult ook terecht bij de Suïcidepreventiewerking van de Centra voor Geestelijke Gezondheid. Samen met jou bespreken ze de situatie en denken mee na over te zetten stappen.