Wat na een zelfdoding?

Iedere zelfdoding heeft een rechtstreekse invloed op het psychisch welzijn van familie, vrienden en andere personen uit de omgeving van de overledene. Het rouwproces van nabestaanden vormt een complex gegeven, dat wordt gekenmerkt door het achterblijven met grote onzekerheid, grote onbeantwoorde vragen en heftige emoties. In vergelijking met rouwprocessen bij het verlies van een naaste door een andere doodsoorzaak dan suïcide, rapporteren nabestaanden na het verliezen van iemand door suïcide meer intense gevoelens van afwijzing, schaamte, stigma en schuld. Het is aangeraden om begripvol te polsen naar deze emoties.

Daarnaast hebben nabestaanden een grotere behoefte aan het begrijpen van de oorzaak en aanleiding van de suïcide. Het zoeken naar antwoorden is dan ook essentieel voor de verwerking van de suïcide. Veel nabestaanden blijven achter met de vraag naar het waarom van de suïcide en wat hun rol daarin geweest is. Aanbevolen wordt om binnen de grenzen van het beroepsgeheim alle informatie te geven die kan helpen om de suïcide te kunnen begrijpen

De duur, het tempo en de manier waarop een rouwproces verloopt is voor elk individu verschillend. Reacties van nabestaanden kunnen sterk uiteenlopen en ook rouwstijlen verschillen. Als hulpverlener kan je een nabestaande helpen door het rouwen te normaliseren. Geef aan dat iedereen anders rouwt en dat de duur ervan verschilt van persoon tot persoon. Confrontatie met een plots en traumatisch overlijden verhoogt aanzienlijk het risico op het ontstaan van psychiatrische complicaties. Indien het rouwproces moeilijker verloopt dan gemiddeld, spreekt men van een ‘gecompliceerd rouwproces’. Gecompliceerde rouw komt na verlies door suïcide vaker voor dan na een natuurlijk overlijden en is sterk geassocieerd met suïcidale gedachten en gedrag. Bij een gecompliceerd rouwproces is het aangewezen door te verwijzen naar een gespecialiseerd rouwtherapeut.

Nabestaanden vormen een kwetsbare groep en kunnen ook zelf het risico lopen om suïcidale gedachten en gedrag te ontwikkelen. Studies tonen dat één op de vijf nabestaanden kort na het verlies zelf suïcidegedachten heeft. Zelfdodingsgedachten bij nabestaanden kunnen onder meer ontstaan uit: een gevoel van hopeloosheid, waardeloosheid, een verlangen om bij de overledene te zijn of identificatie met de overledene. Durf dit te bevragen en te bespreken.

Naar schatting 22% tot 39% van de psychologen en 51% tot 82% van de psychiaters wordt minstens één keer in hun loopbaan geconfronteerd met een patiënt die aan zelfdoding overlijdt. Ook bij andere hulpverleners werkzaam in zorginstellingen is de kans groot dat ooit in hun loopbaan een hulpvrager overlijdt door suïcide, gezien bijna één op de tien suïcides in België gebeurt in een zorginstelling.

Een suïcide heeft een beduidende impact op hulpverleners, zowel op professioneel als op emotioneel vlak, ongeacht de beroepsgroep. Op professioneel vlak kunnen hulpverleners twijfelen aan de eigen competentie en vormt de suïcide vaak de aanleiding voor een andere aanpak in hun professioneel handelen ten aanzien van suïcidale personen. Op emotioneel vlak kunnen hulpverleners, net als familie en vrienden van de overledene, gevoelens van ongeloof, ontkenning, schaamte, boosheid, machteloosheid, verdriet, rouw, schuld, maar ook opluchting ervaren. Meer dan één derde van de hulpverleners die een suïcide van een patiënt meemaken, ervaren daardoor ernstige psychische problemen, die aanhouden tot minstens een jaar na de suïcide.

Als hulpverleners na een suïcide kunnen beschikken over ondersteuning en hulp, heeft dit een beschermend effect op hun psychisch welzijn. Deze hulp kan zowel formeel al informeel zijn en zowel op individueel als op teamniveau.