Zelfmoord bij gedetineerden
Deze fact sheet geeft een overzicht van cijfers, factoren, preventiestrategieën en aandachtspunten specifiek voor deze doelgroep.
Laatste update: november 2024
Cijfers
- Personen in detentie hebben een verhoogd risico voor zelfdoding in vergelijking met de algemene bevolking (Fazel et al., 2017; Favril et al., 2019).
- De zelfmoord rate (aantal zelfdodingen per 100 000 personen) in detentie in België bedroeg gemiddeld 128 in de periode tussen 2000 en 2021 . Dit is 5 keer hoger dan in de algemene populatie in België (Mundt et al., 2024).
- De zelfmoord rate voor mannen en vrouwen in detentie is gelijk, terwijl bij de algemene populatie 3 keer meer mannen overlijden door zelfdoding in vergelijking met vrouwen (Favril et al., 2018; Stoliker et al., 2021). Bij mannen in detentie is de rate 3,9 keer hoger dan in de algemene bevolking, bij vrouwen is dit 6,3 keer (Mundt et al., 2024).
- Ook zelfmoordgedachten en -pogingen komen meer voor bij personen in detentie dan bij de algemene populatie. Tijdens de huidige detentie dacht één op de vier aan zelfmoord (24.9%) en 9.5% ondernam tijdens hun detentie een poging (Favril, 2017). Gedurende heel hun leven, dacht twee op de vijf (44%) personen in detentie aan zelfmoord en ondernamen één op de vijf (22%) een poging (Favril & O'Connor, 2021; Favril et al., 2022). Bij de algemene bevolking in Vlaanderen is dit respectievelijk 13% en 4.3% (Gisle, 2020).
- Het suïciderisico in detentie is in het bijzonder verhoogd onmiddellijk na opsluiting (Bukten & Stavseth, 2021), bij wijzigende omstandigheden (transfer, levensgebeurtenissen, uitspraak, etc.) (Marzano et al., 2016) en meteen na vrijlating (Bukten & Stavseth, 2021) Een vijfde van alle zelfmoorden gebeurt binnen de eerste maand na opsluiting en één op de tien vindt plaats in een veiligheids- of isolatiecel (Favril, 2017).
Factoren
Aan de basis van zelfmoordgedachten en zelfmoord ligt nooit slechts één oorzaak of factor. Zelfmoord en zelfmoordgedachten ontstaan altijd vanuit een wisselwerking tussen tal van genetische, biologische, psychologische en sociale factoren.
- De aanwezigheid van suïcidale gedachten, een eerdere suïcidepoging en een recente psychiatrische problematiek of een geschiedenis hiermee, blijken ook bij personen in detentie belangrijke risicofactoren m.b.t. suïcidaal gedrag (Bruno et al., 2024; Favril et al., 2022)
- Personen in detentie vertonen vaak al risicofactoren wanneer ze de gevangenis binnen komen (bv. psychiatrische stoornis, geschiedenis van suïcidaal gedrag, middelenmisbruik, agressief-impulsieve persoonlijkheidskenmerken, traumatische levensgebeurtenissen, ...), en het leven in gevangenschap kan hen extra kwetsbaar maken (bv. abrupt verlies van autonomie en vrijheid, geen beroepsactiviteit, suïcidaal gedrag in omgeving, sociale isolatie, onzekerheden in verband met de toekomst,...) (Bruno et al., 2024 ; Favril, 2017; Favril & Liem, 2019, Favril 2021, Favril et al., 2022, Stoliker et al., 2021 ; Zhong et al., 2021; WHO & IASP, 2007).
- Penitentiaire instellingen waar sprake is van overbevolking, waar een groot verloop is, en/of waar er een hoger beveiligingsniveau heerst, vertonen hogere suïcide rates. Binnen deze instellingen is er vaak ook sprake van minder kwalitatieve relaties tussen het gevangenispersoneel en de gedetineerden (Bruno et al., 2024).
- Bepaalde misdrijven blijken geassocieerd te zijn met een verhoogd risico op zelfdoding: veroordelingen voor seksuele misdrijven, straffen van meer dan 20 jaar en levenslange straffen, en aanklachten voor geweld gerelateerde misdrijven (Bruno et al., 2024).
- Isolatie en het verblijven in een éénpersoonscel zijn factoren die het sterkst geassocieerd zijn met suïcidale gedachten en gedrag. Ook het ontbreken van sociale contacten en bezoek zijn factoren die het risico op suïcidaliteit verhogen (Bruno et al., 2024; Zhong et al., 2021).
- In een studie naar de Vlaamse context kwam naar voor dat volgende kenmerken zorgen voor een hoger risico: jong (25-34), mannelijk, alleenstaand, Belg, suïcidale voorgeschiedenis, psychiatrische stoornis, alleen op de cel, veroordeeld voor gewelddadige delicten. Daarenboven zijn de eerste maanden na de aanmelding erg cruciaal (Favril, 2019). Enkele beschermende factoren zijn dan weer het ervaren van steun en tewerkgesteld zijn (Favril, 2017). Bij geïnterneerden dient er een verhoogde waakzaamheid te zijn, aangezien deze oververtegenwoordigd zijn in deze cijfers (Favril, 2017).
Preventie
Multifactoriële preventieprogramma’s blijken effectief in het terugdringen van suïcide in een detentiecontext. Deze programma’s omvatten:
- suïcidespecifieke training van gevangenispersoneel;
- geregelde inschatting van het suïciderisico bij binnenkomst in de gevangenis en op geregelde tijdstippen gedurende de volledige straftijd, met extra alertheid in risicoperiodes (bv. dagen na opname, dagen voor en na veroordeling, overplaatsing naar een andere gevangenis, justitiële gebeurtenissen, ...);
- voldoende psychosociale ondersteuning voor gedetineerden;
- opvang en zorg van suïcidepogers in de gevangenis, behandeling van psychische problemen;
- beperkt gebruik van eenzame opsluiting;
- beperken van de toegang tot suïcidemiddelen, rekening houdend met de risico’s die verbonden zijn aan het gebruiken van de veiligheidscel;
- peerprogramma’s waarbij medegedetineerden getraind worden in signaalherkenning en gespreksvoering blijken veelbelovend te zijn.
(Bruno et al., 2024; Favril & Dirkzwager, 2019; Favril & O'Connor, 2021; Marzano et al., 2016; Ryan et al., 2022; Stijelja & Mishara, 2022; Stoliker et al., 2021; Zhong et al., 2020)
Aandachtspunten
- Bovenstaande cijfers zijn gebaseerd op relatief kleine absolute aantallen, waardoor kleine schommelingen een grote impact hebben. Let hierop bij het trekken van conclusies, vooral bij vergelijkingen tussen landen en over de tijd.
- Volg in communicatie over zelfmoord altijd de mediarichtlijnen.
- Vermeld steeds waar mensen terechtkunnen voor hulp: www.zelfmoord1813.be
Meer weten?
Alle aangehaalde bronnen zijn op vraag beschikbaar. Voor meer informatie of advies kan u terecht bij VLESP, het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie.