Factsheet zelfmoord bij gedetineerden
Deze factsheet geeft een overzicht van cijfers, factoren, preventiestrategieën en aandachtspunten specifiek voor deze doelgroep.
Cijfers
- Gedetineerden hebben een verhoogd risico voor zelfdoding in vergelijking met de algemene bevolking (Fazel et al., 2017; Favril et al., 2019).
- In 2017 overleden 13 gedetineerden door zelfdoding (Federale Overheidsdienst Justitie, 2018).
- De zelfmoordrate (aantal zelfdodingen per 100 000 gedetineerden) in de gevangenis in België bedroeg 136 in 2014 (Council of Europe, 2017). Dit is 6 keer hoger dan in de algemene populatie in België.
- Ook zelfmoordgedachten en -pogingen komen meer voor bij gedetineerden dan bij de algemene populatie. Tijdens de huidige detentie dacht één op de vier aan zelfmoord (24.9%) en 9.5% ondernam tijdens hun detentie een poging (Favril, 2017). Gedurende heel hun leven, dacht twee op de vijf (44%) gedetineerden aan zelfmoord en ondername één op de vijf (22%) een poging (Favril & O'Connor, 2021). De lifetime preventie in Vlaanderen is respectievelijk 13% en 4.3% (Gisle, 2020).
- Eén op drie overlijdens in de gevangenis is een zelfdoding. Een vijfde van alle zelfmoorden gebeurt binnen de eerste maand na opsluiting en één op de tien vindt plaats in een veiligheids- of isolatiecel (Favril, 2017).
Factoren
Aan de basis van zelfmoordgedachten en zelfmoord ligt nooit slechts één oorzaak of factor. Zelfmoord en zelfmoordgedachten ontstaan altijd vanuit een wisselwerking tussen tal van genetische, biologische, psychologische en sociale factoren.
- Gedetineerden vertonen vaak al risicofactoren wanneer ze de gevangenis binnen komen (vb: psychiatrische stoornis, geschiedenis van suïcidaal gedrag...), en de gevangenschap zelf kan hen extra kwetsbaar maken (vb: geen beroepsactiviteit, suïcidaal gedrag in omgeving, weinig ervaren autonomie, veiligheid en sociale steun, ...) (WHO & IASP, 2007; Favril, 2017).
- In een studie naar de Vlaamse context kwam naar voor dat volgende kenmerken zorgen voor een hoger risico: jong (25-34), mannelijk, alleenstaand, Belg, suïcidale voorgeschiedenis, psychiatrische stoornis, alleen op de cel, veroordeeld voor gewelddadige delicten. Daarenboven zijn de eerste maanden na de aanmelding erg cruciaal (Favril, 2019). Enkele beschermende factoren zijn dan weer het ervaren van steun en tewerkgesteld zijn (Favril, 2017). Bij geïnterneerden dient er een verhoogde waakzaamheid te zijn, aangezien deze oververtegenwoordigd zijn in deze cijfers (Favril, 2017).
- Gedetineerden die zelfmoord plegen in afwachting van hun proces zijn meestal jong (20-25 jaar) en voor het eerst gearresteerd, meestal voor kleinere, vaak drugsgerelateerde feiten (WHO & IASP, 2007). Zij overlijden meestal door zelfdoding kort na hun arrestatie of kort voor ze voor de rechtbank moeten verschijnen.
- Veroordeelde gedetineerden die zelfmoord plegen zijn meestal ouder (30-35 jaar) en veroordeeld voor misdrijven met geweld. Ze overlijden meestal door zelfdoding wanneer ze reeds 4 of 5 jaar in de gevangenis verblijven. De kans op zelfdoding stijgt naarmate de straftijd langer is (WHO & IASP, 2007).
Preventie
Sleutelcomponenten van suïcidepreventie in gevangenissen (WHO & IASP, 2007; Favril & Dirkzwager, 2019; Favril & O'Connor, 2021; Zhong et al., 2020):
- suïcidespecifieke training van gevangenispersoneel
- risico-inschatting bij opname van nieuwe gevangenen
- aandacht voor suïciderisico gedurende volledige straftijd, met extra alertheid in risicoperiodes (vb: dagen na opname, dagen voor en na veroordeling, overplaatsing naar een andere gevangenis, justitiële gebeurtenissen,...)
- aandacht voor risicofactoren binnen de gevangenis-omgeving, zoals alleen op de cel zitten of gebrek aan sociaal netwerk
- voldoende psycho-sociale ondersteuning voor gedetineerden
- opvang en zorg van suïcidepogers in de gevangenis
Sommige gevangenissen (bv. de gevangenis van Gent) voorzien in een prikkelarme cel voor gedetineerden met zelfmoordgedachten (Federale Overheidsdienst Justitie, 2015). Hier kunnen ze tot rust komen in geval van een (suïcidale) crisis zonder dat ze meteen naar een veiligheidscel hoeven te gaan.
Voor ondersteuning in het opstellen van een suïcidepreventiebeleid in een gevangenis kan je terecht bij de Suïcidepreventiewerking van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG-SP).
Ook voor suïcidespecifieke training van gevangenispersoneel kan je bij CGG-SP terecht.
Tot slot focust de campagne "Van Gevangenis naar Zorg" van Te Gek!? zich op de verschillende aspecten van internering.
Aandachtspunten
- Bovenstaande cijfers zijn gebaseerd op relatief kleine absolute aantallen, waardoor kleine schommelingen een grote impact hebben. Let hier op bij het trekken van conclusies, vooral bij vergelijkingen tussen landen en over de tijd.
- Volg in communicatie over zelfmoord altijd de mediarichtlijnen.
- Vermeld steeds waar mensen terechtkunnen voor hulp: www.zelfmoord1813.be
Meer weten?
Alle aangehaalde bronnen zijn op vraag beschikbaar. Voor meer informatie of advies kan u terecht bij VLESP, het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie.