Zelfmoord bij oudere personen
Deze fact sheet geeft een overzicht van cijfers, factoren, preventiestrategieën en aandachtspunten specifiek voor deze doelgroep.
Laatste update: november 2024
Cijfers
Mannen vanaf 75 jaar hebben het hoogste risico om te overlijden door zelfmoord en dit risico stijgt naarmate de leeftijd toeneemt.
Het aantal zelfmoordpogingen ligt bij oudere mannen en vrouwen opmerkelijk lager dan in andere leeftijdsgroepen. Dat wil zeggen dat het risico op een fatale afloop van een suïcidepoging bij ouderen hoger is.
Uit onderzoek in Vlaanderen bleek dat de meerderheid (70%) van de suïcides bij ouderen thuis plaatsvindt (Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, 2009). Suïcides in woonzorgcentra komen minder voor door een verhoogde waakzaamheid, minder toegang tot middelen, betere medische supervisie en fysieke of psychische redenen die het plannen van een suïcide bemoeilijken. Er is echter geen indicatie dat residentieel opgenomen ouderen minder suïcidale gedachten zouden hebben.
Factoren
Aan de basis van zelfmoordgedachten en zelfmoord ligt nooit slechts één oorzaak of factor. Suïcidaliteit ontstaan altijd vanuit een wisselwerking tussen tal van genetische, biologische, psychologische en sociale factoren. Hieronder worden enkele veel voorkomende risicofactoren voor suïcide bij ouderen opgesomd (Beghi et al., 2021; Ki et al., 2024; Sadek et al., 2024).
- Depressie: depressieve symptomen worden bij ouderen vaak minder snel herkend omdat ze toegeschreven worden aan de leeftijd, omdat ze verward worden met dementie en omdat ze soms sterk verschillen van die bij jongeren.
- Ook andere psychische stoornissen zoals een bipolaire stoornis of een psychose vormen risicofactoren. Verder verhoogt middelenmisbruik de kans op suïcide bij ouderen.
- Fysieke klachten: pijn, (chronische) ziekte en invaliditeit.
- Verlieservaringen zoals het overlijden van een partner, gezondheidsproblemen, financieel verlies of het verlies van de vertrouwde woonomgeving.
- Sociale factoren: verlies aan mogelijkheden en kansen op maatschappelijke participatie, alleen leven, sociale isolatie, eenzaamheid, gevoel anderen tot last te zijn, familiale conflicten.
- Dementie wordt niet ondubbelzinnig gezien als een risicofactor. Het suïciderisico is wel hoger kort na de diagnose, bij patiënten die met dementie gediagnosticeerd worden tijdens een ziekenhuisopname en bij mensen met de ziekte van Huntington.
- Factoren die ouderen kunnen beschermen tegen suïcide zijn sociale steun en verbondenheid, aanpak van psychische problemen, optimaliseren van fysiek welbevinden en het geloof dat het leven zinvol is.
Preventie
Om suïcide bij ouderen te voorkomen is een veelzijdige aanpak nodig die focust op het terugdringen van risicofactoren én het versterken van beschermende factoren op verschillende levensdomeinen.
Enkele kernstrategieën:
- bevorderen van de fysieke en geestelijke gezondheid;
- sociale participatie aanmoedigen en versterken;
- een laagdrempelig en continu zorgverleningsaanbod voorzien (toegankelijk voor ouderen);
- vroegdetectie en behandeling van depressie en suïcidaliteit;
- beperken van de toegang tot middelen.
Aandachtspunten
- Suïcidaal gedrag wordt bij ouderen vaker als passend bij de leeftijd geaccepteerd. Daarnaast wordt bij ouderen vaak over een balanssuïcide gesproken. Ouderen zouden een balans opmaken van hun leven en vanuit deze rationele overweging beslissen om uit het leven te stappen. Dit gaat echter voorbij aan het feit dat deze mensen wel degelijk lijden en dat die “keuze” vaak gedreven wordt door hopeloosheid. Onderzoek wijst uit dat ook bij ouderen zelfmoord te voorkomen is.
- Wees je bewust van je eigen visie ten opzichte van suïcidaliteit bij ouderen. Een goed contact met suïcidale ouderen start met een open houding tegenover doodswensen en suïcidale gedachten bij ouderen.
- Bij het herkennen en bespreekbaar maken van suïcidaliteit dient er rekening gehouden te worden met leeftijdsspecifieke signalen van zelfmoordgedachten, het doodsconcept van ouderen dat suïcidaliteit in een ander perspectief plaatst en de moeilijkere bespreekbaarheid van suïcidaliteit bij ouderen.
- Volg in communicatie over zelfmoord altijd de mediarichtlijnen.
- Vermeld steeds waar mensen terechtkunnen voor hulp: www.zelfmoord1813.be
Meer weten?
In 2019 lanceerde VLESP een richtlijn en e-learning over suïcidepreventie bij ouderen voor zorg- en hulpverleners. Die zijn te raadplegen via www.zelfmoord1813.be/sp-reflex.
Alle aangehaalde bronnen zijn op vraag beschikbaar. Voor meer informatie of advies kan u terecht bij VLESP, het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie.