Zelfmoordpreventie in coronatijden
Wat is de impact van het coronavirus op zelfmoord?
Zowel vanuit wetenschappelijke hoek als vanuit de media en onze omgeving bereiken ons studies en nieuwsberichten die duiden op de impact van de pandemie en de bijhorende maatregelen op onze mentale gezondheid.
Cijfers voor Vlaanderen en België
- De officiële sterftecijfers voor Vlaanderen voor de jaren 2020 en 2021, geregistreerd door het Departement Zorg, tonen geen stijging van het aantal overlijdens door zelfdoding in vergelijking met voorgaande jaren. Wanneer we echter inzoomen op de verschillende leeftijdsgroepen zien we in 2021 wel een stijging van suïcides bij jonge vrouwen (15-29 jaar).
- Ook de Vlaamse en Belgische suïcidecijfers die geregistreerd werden door de Federale Politie, voor de periode 2018 - 2021 tonen geen stijging in suïcidepogingen of suïcides, al kunnen er wel regionale verschillen en maandelijkse schommelingen opgemerkt worden.
- Belgische cijfers geregistreerd door het het Openbaar Ministerie liggen in dezelfde lijn en tonen geen sijgingen van suïcidepogingen en suïcides in 2020 en 2021 (in vergelijking met voorgaande jaren).
- Ook in de registratiestudie van suïcidepogingen in Vlaanderen (geregistreerd door de Eenheid voor Zelfmoordonderzoek, UGent, via spoeddiensten van Vlaamse ziekenhuizen) konden geen stijgingen opgetekend worden.
Internationale cijfers
- Ook in internationale wetenschappelijke studies werden tot nu toe weinig aanwijzingen gevonden voor een stijging in suïcidale gedachten of gedrag in de eerste maanden van de pandemie (John et al., 2020; Pirkis et al., 2021).
- In Nederland zag men in 2020 en 2021 over het algemeen geen stijging in het aantal suïcides. Maar verdere analyses toonden in 2021 wel een stijging van suïcides bij twintigers, meer bepaald in de maanden januari, februari en december.
- Dit maakt ons erg bezorgd en waakzaam, we vangen immers veel signalen op dat mensen het moeilijk hebben en we moeten ook alert zijn voor gevolgen op langere termijn.
Psychische problemen
- Verder is er een duidelijke toename van psychische problemen zoals stress, angst en depressieve klachten merkbaar als impact van de pandemie. Dit effect wordt zowel gezien bij de algemene bevolking als bij gezondheidswerkers en kwetsbare doelgroepen (Rajkumar, 2020; Xiong et al., 2020).
- Ook de COVID-19 Gezondheidsenquêtes van Sciensano bij de Belgische bevolking lieten een toename zien van mentale gezondheidsproblemen zoals angststoornissen en depressieve stoornissen.
- Bovendien lopen mensen die COVID-19 hebben gehad een risico om een psychiatrische problematiek te ontwikkelen. Een grootschalige studie uit de V.S. toonde dat bijna 1 op 5 COVID-19 patiënten, in de drie maanden volgend op een positieve test, gediagnosticeerd werd met een psychische stoornis waaronder angst, slapeloosheid en dementie (Taquet et al., 2020).
Samen zelfdoding voorkomen
Psychische problemen kunnen kunnen het suïciderisico verhogen, ook op langere termijn. We pleiten er dan ook voor om in deze periode alles op alles te blijven zetten voor preventie en hulp.
De overheid zette alvast in op een actieplan mentaal welzijn, waar iedereen zijn steentje kan aan bijdragen. Samen kunnen we zelfmoord trachten te voorkomen, ook nu. Lees hier en hier enkele recente wetenschappelijke artikels die een overzicht bieden van actuele risicofactoren voor suïcide en mogelijke preventieve interventies.
Zet je mentale gezondheid voorop
Het zijn sobere en voor sommigen ook sombere tijden. Onze mentale gezondheid wordt sterk uitgedaagd: minder contact met vrienden en familie, angst voor het virus, financiële zorgen en onzekerheid over de toekomst. Daarnaast worden velen geconfronteerd met het verlies van dierbaren.
Ondanks de donkere periode, zien we ook licht. Veel mensen gaan goed om met alle tegenslagen en uitdagingen die op hun pad komen. Ze tonen hun veerkracht. Veerkrachtig zijn wil niet zeggen dat je nergens last van hebt. Het gaat over het vermogen om terug te veren na negatieve ervaringen en je (opnieuw) goed in je vel te voelen.
Je mentale gezondheid verdient nu extra aandacht. Zorg goed voor jezelf en tracht je veerkracht te versterken met de tips en getuigenissen op volgende websites:
- Voor 16+: www.geluksdriehoek.begeluksdriehoek.be
- Voor jongeren: www.noknok.be en www.watwat.be/donkere-gedachten
- Voor ouderen: www.kopzorgen.be
- Voor zorgverleners: www.dezorgsamen.be
Ondanks de donkere periode, zien we ook veel openheid, steun en solidariteit en dat brengt hoop. Ook jij kan helpen. Volg de online cursus 'Eerste Hulp bij Psychische Problemen' van het Rode Kruis of doe mee aan acties zoals 'Hulp voor helden'. Er zijn voor elkaar draagt niet alleen bij tot het geluk van anderen, maar is ook goed voor jouw mentale gezondheid!
Hoe omgaan met zelfmoordgedachten?
Mensen met zelfmoordgedachten kunnen het extra moeilijk hebben in deze periode. Bovendien kunnen zij nu vaak minder terecht bij hun hulpverleners, vrienden of familieleden. Of toch niet op de manier waarop ze dat gewoon zijn.
Gelukkig zijn er dingen die je zelf kan doen wanneer je aan zelfmoord denkt, maar niet meteen bij iemand terecht kan. Je kan een Safety Plan opmaken, op papier of via de app BackUp. Je kan de online zelfhulpcursus Think Life volgen die je leert omgaan met zelfmoordgedachten. Of je kan je verhaal delen met lotgenoten via het forum van de Zelfmoordlijn. En uiteraard kan je ook net als anders terecht bij de Zelfmoordlijn via chat, telefoon (1813, 24/7) en e-mail.
Ook wanneer je bezorgd bent om iemand die aan zelfmoord denkt, kan je er zijn voor iemand, zelfs zonder fysiek contact. Je kan een berichtje of kaartje sturen, eens bellen of videobellen om te horen hoe het gaat, je kan reageren op eventuele verontrustende berichten op sociale media of je kan samen de app BackUp gebruiken om de persoon met zelfmoordgedachten te ondersteunen. En ook als bezorgde persoon uit de omgeving kan je terecht bij de Zelfmoordlijn met je vragen of om je verhaal te delen, zowel via telefoon (1813, 24/7), chat als e-mail. Hou ook onze vormingskalender in de gaten. Regelmatig worden er gratis webinars georganiseerd voor het grote publiek over hoe je mensen uit je omgeving die het moeilijk hebben kan helpen.
Hoe help ik mijn cliënt/patiënt?
De coronamaatregelen maken het hulpverleners moeilijker om in contact te blijven met hun patiënten en cliënten, signalen van zelfmoordgedachten op te vangen en de behandeling verder te zetten. Net op een moment dat patiënten of cliënten hier misschien meer nood aan hebben gezien de angsten en onzekerheden die met de crisis gepaard gaan en de beperkingen in sociaal contact die de maatregelen met zich meebrengen. Hieronder vind je enkele tips die hulpverleners kunnen ondersteunen:
- Zoek samen naar een manier om de begeleiding indien mogelijk toch verder te zetten, bespreek de drempels en de voor- en nadelen van hulpverlening via chat of telefoon.
- Wanneer je cliënt of patiënt niet in de mogelijkheid is om de hulpverlening vanop afstand verder te zetten, is het belangrijk om toch contact te houden. Stuur regelmatig een mailtje, berichtje of kaartje om te vragen hoe het gaat en om te tonen dat je er ook in deze tijden bent voor je cliënt of patiënt.
- Wanneer je cliënt of patiënt er wel voor open staat om de begeleiding verder te zetten vanop afstand, vraag dan bij elk contact hoe het gaat en let hierbij extra op dingen die anders zijn dan voordien. Grote, plotse veranderingen of lang aanhoudende negatieve situaties kunnen het risico op zelfmoordgedachten verhogen. Wat is de impact van de coronamaatregelen op de persoon in kwestie (bv. sociale isolatie, financiële problemen, relationele of familiale problemen)? Bevraag dit zo concreet mogelijk.
- Wees alert voor mogelijke signalen van zelfmoordgedachten. Thema’s waar op doorgevraagd moet worden indien ze aan bod komen zijn: een doodswens of zelfmoorddreiging, praten over de dood, een sterke hopeloosheid, sterke emotionele schommelingen of extreme emoties, roekeloos gedrag, gevoel vast te zitten of geen uitweg te weten, toenemend alcohol- of druggebruik, eenzaamheid of gebrek aan sociaal contact, gevoelens van angst, slaapproblemen, geen redenen zien om te leven. Het risico op suïcidaal gedrag wordt groter wanneer er meerdere signalen gedurende langere tijd aanwezig zijn.
- Sta voldoende stil bij het hier en nu. Hoe gaat het op dit moment met de persoon in kwestie, hoe zit het nu met de acuutheid van eventuele zelfmoordgedachten en wat kan op korte termijn helpen om hiermee om te gaan? Daar waar je in een therapeutische setting, waarin je ook echt fysiek bij elkaar zit, misschien meer kan gaan graven in wat er allemaal onderliggend speelt, is die veiligheid er vaak minder in het geval van online of telefonische consultaties. Je kan de patiënt of cliënt immers niet direct opvangen als het allemaal te veel wordt en hebt geen controle over de impact van het gesprek op de persoon.
- Wanneer je bij een suïcidale cliënt of patiënt signalen opmerkt, benoem en bevraag dan bij elk contact de aanwezigheid van zelfmoordgedachten. Vraag of de persoon soms aan zelfmoord denkt en of deze gedachten veranderd zijn de afgelopen periode. Ga na hoe concreet de gedachten zijn, ga bij concrete zelfmoordplannen in gesprek over mogelijke veiligheidsmaatregelen en breng ik kaart wat de persoon zelf kan doen om tot rust te komen wanneer er zich een suïcidale crisis zou voordoen. Een Safety Plan en de app BackUp kunnen hierbij ondersteuning bieden.
- Probeer op het einde van ieder gesprek stil te staan bij hoe de suïcidale persoon de tijd tot jullie volgende gesprek zal doorkomen. Zo kan het opmaken van een Safety Plan helpen om samen te bekijken hoe de persoon bij zichzelf kan herkennen dat het moeilijk gaat en wat die kan doen om een eventuele crisis door te komen. Ook zelfhulptools zoals BackUp en Think Life kunnen hier ondersteuning bieden.
Extra info voor hulpverleners
De coronamaatregelen kunnen met extra financiële zorgen gepaard gaan. Die kunnen het risico op zelfmoord vergroten (lees er meer over in deze factsheet). Wees hier alert voor bij begeleidingen van suïcidale personen.
Nood aan wat extra informatie over het detecteren en behandelen van suïcidaal gedrag? Bekijk dan zeker de gratis e-learning SP-reflex. Of neem een kijkje in ons online vormingsaanbod.
Zit je als hulpverlener even vast en weet je niet goed hoe je jouw cliënt of patiënt met zelfmoordgedachten het best kan helpen? Aarzel dan niet om contact op te nemen met ASPHA, de hulplijn voor hulpverleners die suïcidale personen ondersteunen. ASPHA is elke werkdag tussen 9u en 21u bereikbaar op het nummer 024 24 30 00 of via info@aspha.be.
Zorg voor jezelf als hulpverlener en voor je collega’s verdient in deze tijden extra aandacht. Op De ZorgSamen lees je tips, getuigenissen en initiatieven uit de zorg- en welzijnssector.
Rouwen in tijden van corona
De hele wereld voelt momenteel de zware impact van het coronavirus, zeker wie nu rouwt en iemand dierbaar moet missen. Je voelt door de aanwezigheid van andere gezinsleden de afwezigheid van je overleden dierbare des te harder en voor wie alleen thuis zit is er geen mogelijkheid om anderen op te zoeken om het gemis en de eenzaamheid even tegen te gaan.
Hou daarom contact met je naasten via allerlei online media, kaartjes of brieven. Blijf ook praten over je gevoelens met mensen die je vertrouwt. Weet je niet bij wie je terechtkan en heb je nood aan een luisterend oor om over jouw verlies te kunnen praten? Dan kan je terecht bij Tele-Onthaal op het nummer 106. Heb je nood aan herkenning en steun van lotgenoten? Dan kan je terecht op het forum voor nabestaanden , de groepschat van Werkgroep Verder of maak een herinneringspagina aan op ‘Ik draag je mee’ waar je samen met familieleden en vrienden kan rouwen en berichten delen.
Zorg voor structuur in je dag, een goed slaappatroon, haal een frisse neus tijdens een dagelijkse wandeling en zorg voor voldoende ontspanning. Geef jezelf ruimte, tijd en doe de activiteiten waar je nood aan hebt. Alle tips over rouwen in tijden van corona vind je hier. Heb je nood aan advies of andere vragen omtrent rouwen na zelfdoding? Weet dan je dan altijd terecht kan bij Werkgroep Verder na Zelfdoding, ook gedurende deze coronatijden.
Berichtgeving over zelfmoord in de media
In communicatie en nieuwsberichten is het nu cruciaal om extra alert te zijn voor de mediarichtlijnen voor berichtgeving over zelfdoding, willen we deze impact zo beperkt mogelijk houden. Zelfmoord heeft nooit maar één oorzaak en eenzijdig de link leggen tussen de coronapandemie en zelfdoding kan de drempel tot zelfdoding verlagen voor kwetsbare personen. Vermijd berichtgeving over suïcides die gelinkt worden met corona. Ook het normaliseren, romantiseren of idealiseren van zelfdoding of de persoon die overleden is kan drempelverlagend werken. Coronastressoren kunnen een trigger vormen, maar zullen nooit dé oorzaak van een zelfdoding zijn. Ook de andere richtlijnen zoals het niet vermelden van zelfmoordmethodes en het verwijzen naar hulpverlening (de Zelfmoordlijn en Zelfmoord1813) blijven essentieel. Zorg voor een hoopvolle berichtgeving, met de nadruk op wat mensen helpt om deze periode te boven te komen. Alle info voor mediamakers vind je hier.